Chciałbyś zrealizować swoje marzenie, ale brakuje finansów? Możesz się do tego zbliżyć, zarabiając już jako nastolatek. Musisz jednak wiedzieć, jak to wygląda od strony prawnej.

Okiem EKSPERTA.

Pamiętaj, że Twoim pierwszorzędnym obowiązkiem jest nauka. To, czego nauczysz się teraz, później zaprocentuje. Aby być w przyszłości dobrym fachowcem, trzeba mieć solidną podbudowę teoretyczną. A da Ci ją tylko nauka. Stąd moja rada -  potraktuj ją poważnie.

JEŚLI MASZ MNIEJ NIŻ 16 LAT

Zasadniczo możesz pracować (zarówno na umowę o pracę, jak i na zlecenie czy o dzieło) jedynie w branży kulturalnej, artystycznej, sportowej i reklamowej (art. 3045 § 1 Kodeksu pracy), jak np. statystowanie w teatrze, pomaganie na zawodach sportowych, udział w reklamie. Potrzebujesz do tego pisemną zgodę rodzica (choć jednego) lub opiekuna prawnego. Jeżeli zawarłeś umowę bez tej zgody, poproś rodzica (lub opiekuna prawnego) o potwierdzenie umowy (art. 18 Kodeksu cywilnego). Jeżeli nie masz jeszcze 13 lat, już samą umowę musi za Ciebie podpisać jeden z Twych rodziców lub opiekun prawny (wtedy jego zgoda na zawarcie umowy nie jest już wymagana).

Ponadto, niezależnie od tego czy skończyłeś 13 lat czy jeszcze nie, Twój pracodawca (zleceniodawca) musi uzyskać zezwolenie inspektora pracy (ale to już nie Twój problem), dołączając szereg dokumentów (np. opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, orzeczenie lekarza i opinię dyrektora szkoły - art. 3045 § 4 Kodeksu pracy).

Z tego powodu legalne podjęcie pracy, gdy masz mniej niż 16 lat, może trochę potrwać. Ile? To zależy od terminu sporządzenia opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, orzeczenia lekarza i opinii dyrektora szkoły, a także od wydania decyzji o zezwoleniu przez inspektora pracy. W przybliżeniu może to potrwać ok. 3-4 miesiące.

 JEŚLI MASZ 16-18 LAT

•  Umowa o pracę

 Aby pracować na umowę o pracę musisz mieć ukończone co najmniej gimnazjum (weź ze sobą ksero świadectwa ukończenia gimnazjum) oraz przedstawić świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża Twemu zdrowiu (musisz zdobyć je na własny rachunek u jakiegokolwiek lekarza) - art. 191 § 1 Kodeksu pracy. Niezależnie od tego pracodawca skieruje Cię we własnym zakresie na badania wstępne (art. 201 § 1 Kodeksu pracy).

Zasadniczo możesz pracować na podstawie:

1. umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego (art. 191 § 2 Kodeksu pracy) albo
2. zwykłej umowy o pracę, ale jedynie przy wykonywaniu lekkich prac (art. 2001 Kodeksu pracy), jak np. zbieranie owoców, roznoszenie rzeczy (ale jeśli nie polega na dźwiganiu ciężarów). Prace, które nie są lekkie (czyli których nie możesz wykonywać), określa rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dziennik Ustaw z 2016 r., pozycja 1509). Nie możesz np. wykonywać prac wymagających stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała, prac zagrażających prawidłowemu rozwojowi psychicznemu (np. związanych z produkcją i sprzedażą alkoholu - w tym w obsłudze konsumentów w zakładach gastronomicznych). Tygodniowy wymiar czasu pracy w okresie odbywania zajęć szkolnych (od września do czerwca) nie może przekraczać 12 godzin. W dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy nie może przekraczać 2 godzin (art. 2002 § 2 Kodeksu pracy). Masz bowiem obowiązek kształcenia się do 18 roku życia (art. 197 Kodeksu pracy).

Gdy masz więcej niż 16 lat nie musisz już mieć zgody rodzica na zawarcie umowy o pracę. Jednakże gdy stosunek pracy sprzeciwia się Twemu dobru, rodzic za zezwoleniem sądu opiekuńczego może stosunek pracy rozwiązać (art. 22 § 3 Kodeksu pracy).

do pobrania: wzór umowy o pracę (dla osoby powyżej 16 lat)

•  Umowy cywilnoprawne (zlecenie i dzieło)

Możesz też pracować nie na umowę o pracę, lecz na umowę zlecenie czy na umowę o dzieło. W tym przypadku nie będziesz miał różnych uprawnień płynących z Kodeksu pracy, np. urlopu (art. 205 Kodeksu pracy).

Gdy masz więcej niż 16 lat nie musisz już mieć na to zgody rodzica.

Zlecenie i dzieło to zasadniczo umowy odpłatne. Jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie. Jeżeli nie ma obowiązującej taryfy, a nie umówiono się o wysokość wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy (art. 735 § 1 Kodeksu cywilnego).

Przy zleceniu w niektórych przypadkach występuje minimalna stawka 13 zł za godzinę. Szczegóły na stronie Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Przykładowe prace na zleceniu: praca w ogrodzie, sprzątanie pomieszczeń, opieka na dziećmi lub osobami starszymi, roznoszenie ulotek, promocje, aktualizowanie bazy danych, nauka obsługi komputera czy języka obcego lub innego przedmiotu. Umowa zlecenia to tzw. umowa starannego działania. Nie musi powstać określony skutek (np. nauczenie kogoś języka obcego).

Przykładowe prace na umowie o dzieło: stworzenie bazy danych, napisanie artykułu, organizacja wycieczki, namalowanie obrazu, wykonanie plakatu, uszycie ubrania. Umowa o dzieło to tzw. umowa rezultatu. Musi powstać określony rezultat (np. uszyty płaszcz).

do pobrania: wzór umowy zlecenia (dla osoby powyżej 16 lat):

do pobrania: wzór umowy o dzieło (dla osoby powyżej 16 lat):

Od 1 września 2018 r. będą mogły pracować na powyższych zasadach osoby już 15-letnie. Wynika to z faktu, że 1 września 2018 r. na rynku pracy znajdą się pierwsi absolwenci gimnazjum, którzy rozpoczęli spełnianie obowiązku szkolnego w roku szkolnym 2009/2010, jako sześciolatki.

Brak ubezpieczenia:

społecznego (emerytalnego, rentowego, chorobowego i wypadkowego) oraz ubezpieczenia zdrowotnego, w przypadku:

• od zlecenia - ubezpieczeniom społecznym w ZUS nie podlegają zleceniobiorcy będący uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat (art. 6 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - Dziennik  Ustaw z 2016 r., poz. 963 ze zmianami). Takich osób z tytułu zawartej umowy zlecenia nie zgłasza się do ubezpieczeń w ZUS i nie opłaca się za nich składek ubezpieczeniowych. Umowa zlecenia zawarta z takimi zleceniobiorcami nie stanowi też dla nich tytułu do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego. Nie mogą oni też wnioskować o dobrowolne ubezpieczenia emerytalno-rentowe.
• od umowy o dzieło - obowiązek ubezpieczenia społecznego (i także zdrowotnego) z tytułu umowy o dzieło powstaje w tylko dwóch przypadkach: gdy tę umowę zawrzesz z własnym pracodawcą i gdy umowa o dzieło jest przez Ciebie wykonywana na rzecz własnego pracodawcy. Żadna inna sytuacja nie powoduje powstania obowiązku ubezpieczeń dla tej umowy.

 Warto sprawdzić: 

INFORMATOR PODSTAWY PRAWNE ZATRUDNIANIA MŁODZIEŻY W WIEKU 16-18 LAT

ENCYKLOPEDIA DZIECIŃSTWA, Praca dzieci

Andrzej Malinowski
prawnik